Op een dag .... over leerlijnen en jaarprogramma’s

In 2005 introduceerde TNO in het rapport Van Bloei naar Groei de begrippen aanvullend, vervangend, transformerend. Je kunt gedigitaliseerd leermateriaal aanvullend gebruiken op boekmateriaal. Daarvan wordt door de schrijvers van het rapport gesteld dat dit niet zal leiden tot substantieel gebruik van gedigitaliseerd leermateriaal. Bij vervangend gebruik, het woord zegt het al, vervang je boekmateriaal door gedigitaliseerd leermateriaal. Naarmate dit vervangend gebruik enige omvang krijgt is zal het onderwijsleerproces transformeren (andere leerlokalen, andere competenties van docenten, ander leermateriaal, andere leerprocesbegeleiding, andere toetsing, ander leerlingvolg- en zorgsysteem).

Bij vervangend gebruik past het beeld dat een docent de inhoudsopgave van de gebruikte onderwijsmethode (theorieboeken en werkboeken) als basis van een jaarprogramma voor een vak in hoge mate in tact houdt. Waar de docent vervangt, verwijder hij iets uit de inhoudsopgave en zet er het nieuwe voor in de plaats. Zo simpel is dat (afgezien van auteursrechtelijke aspecten :/)) ). Wat je vervangt kom je als docent op het spoor door met behulp van metadata je zoekvraag te stellen. Op het moment dat je als docent verder gaat en steeds meer gedigitaliseerd leermateriaal gaat gebruiken raak je steeds meer van de inhoudsopgave van het boek verwijderd. Je realiseert je op een dag dat je je eigen leerlijnen en een eigen jaarprogramma hebt ontworpen. De vraag is of docenten de verantwoordelijkheid voor het onderwijsprogramma kunnen, willen en moeten dragen. Op z’n minst zal het de verantwoordelijkheid moeten zijn van een sectie en niet van een individuele docent.

In de overgangsfase van kant en klare boeken kopen naar zelf leerlijnen ontwerpen en achter elkaar plaatsen tot een jaarprogramma is het prima dat docenten leermateriaal zoeken en met gevonden leermateriaal leerlijnen tot jaarprogramma’s componeren. Dat is overigens geen eindplaatje. Op een dag kunnen docenten in Wikiwijs leerlijnen en jaarprogramma’s oproepen. Ze zullen leerlijnen niet meer vanuit een nul-positie ontwerpen. Wel zullen ze (de straks in overvloed beschikbare) leerlijnen aanpassen aan de eigen schoolsituatie en op maat maken voor de eigen leerlingpopulatie. Gebruik van gedigitaliseerd leermateriaal zal uiteraard ook consequenties hebben voor het onderwijsconcept en het daarbij behorend didactisch repertoire.

Wat heeft dit met keteninformatie te maken zult u zich afvragen? Het is belangrijk dat u zich als docent realiseert dat het niet de bedoeling is dat alle gebruikers van gedigitaliseerd leermateriaal vanaf nu tot aan het einde van hun carrière met behulp van metadata leermateriaal aan het zoeken zijn om het vervolgens in leerlijnen en jaarprogramma’s te zetten. Edurep, de centrale technische dienst achter het kunnen zoeken en vinden met behulp van metadata is op dit moment nog de belangrijkste pijler onder zoeken en vinden van gedigitaliseerd leermateriaal. Het belang van die pijler zal in de loop van de jaren minder worden, simpelweg omdat u straks uw leermiddelenmix op school klaar hebt. Zoeken en vinden van gedigitaliseerd leermateriaal zal altijd belangrijk blijven. Maar voor docenten wordt dat nooit de hoofdmoot van hun werk. Daarnaast zal de diversiteit in expertise tussen docenten ertoe leiden dat er in docententeams leermaterialenexperts verantwoordelijk zijn voor de aanpassingen in leerlijnen en jaarprogramma’s.

Wordt arrangeren de norm in 2010?

Volgens Wikipedia is een arrangement "een bewerking van een bestaand stuk muziek of compositie voor een andere bezetting, een bepaalde stijl of een bepaalde gelegenheid". Deze beschrijving is één op één te vertalen naar de definitie van een arrangement in het onderwijs. Hier spreken we namelijk ook van een arrangement leermaterialen specifiek samengesteld voor een leerling of groep. Het arrangeren van leermateriaal heeft een flinke ontwikkeling doorgemaakt sinds het gebruik van digitaal leermateriaal. Het is docenten die beschikken over de juiste competenties veel makkelijker geworden om diverse materialen (digitale objecten) samen te voegen en aan te bieden als les, project of methode. Sinds het programma 'educatieve contentketen' zijn er verschillende tools op de markt gekomen waarmee docenten arrangementen kunnen samenstellen. Tot nu toe was het arrangeren van leermateriaal altijd weggelegd voor een kleine groep docenten die getraind en begeleid worden in het gebruik van deze tools. Buiten de gewenste ICT-vaardigheden moet de docent ook beschikken over een duidelijke visie op de leerlijn. De grote groep is nu eenmaal gewend de methode (het boek) te volgen.

De grote uitgeverijen die deze succesvolle methodes verkochten zijn duidelijk een nieuw weg ingeslagen. Malmberg, Noorhoff en Thieme Meulenhoff hebben grote stappen gezet in het aanbieden van arrangeerbaar digitaal leermateriaal. Zo lezen we in het nieuwsbericht van Malmberg (12 okt 2009) dat er een unieke digitale proeftuin voor het VO onderwijs is gestart waarin de nieuwste digitale leermaterialen beschikbaar worden gesteld. Speerpunten van dit concept zijn het zelf kunnen arrangeren van lesprogramma's, het automatisch differentiëren voor individuele leerlingen, een digitaal toetssysteem en het volgen van leerlingen in de behaalde resultaten. Ja, inderdaad deze speerpunten gelden alleen voor de afspeelomgeving die Malmberg levert bij het aankopen van het leermateriaal. Uit eerdere gesprekken met Malmberg weet ik dat de content ook beschikbaar is voor een aantal ELO's, maar ook Malmberg heeft duidelijk gekozen voor het aanbieden van functionaliteit en vindt deze niet terug bij de ELO leveranciers. De educatieve contentketen voorziet helaas nog niet voldoende in het uitwisselen van resultaten en ook voor het arrangeren van toetsvragen is nog geen duidelijke afspraak. Kennisnet en Surf hebben deze beide punten hoog op de agenda staan.

Conclusie is dat ook de gebruikers van methodes op korte termijn de mogelijkheid krijgen hun leermateriaal te arrangeren. De ontwikkeling van educatieve uitgeverijen en die van het Wikiwijs platform zorgen voor veel verandering in het aanbod van digitaal leermateriaal. Het schooljaar 2010/2011 wordt dus een interessant jaar.

Op korte termijn zal NOiV de resultaten van het laatste plugfest van 6 oktober publiceren. Ook hier waren Malmberg en Noordhoff van de partij. Kennisnet heeft het materiaal gevalideerd (getest) op de EduStandaard afspraken. Natuurlijk zullen we hier op de EduShare blog aandacht aan besteden.